COVID-19 zahamował walkę z AIDS

Do połowy listopada tego roku wykryto w naszym kraju 708 zakażeń HIV, podczas gdy w analogicznym okresie ubiegłego roku było ich 1520 – wynika z danych Narodowego Instytutu Zdrowia-Państwowego Zakładu Higieny. Oznacza to spadek nowo wykrytych przypadków aż o 53 proc1.

– W czasie lockdownu zostały zamknięte punkty konsultacyjno-diagnostyczne, w których są wykonywane anonimowe testy w kierunku HIV. A po ich otwarciu zaobserwowaliśmy mniejszą frekwencję – podczas konferencji „Choroby zakaźne – najnowsze doniesienia” mówiła dr n. med. Maria Jankowska z Poradni Leczenia Nabytych Niedoborów Odporności w Pomorskim Centrum Chorób Zakaźnych i Gruźlicy w Gdańsku. – W efekcie w okresie lipiec-wrzesień doszło do spadku liczby wykonywanych testów aż o 40 proc. w porównaniu z latami poprzednimi. To nie znaczy, że zmniejszyła się liczba zakażonych, tylko po prostu mniej osób się testuje2.

Późne rozpoznania wśród kobiet i 50-latków

Ze względu na długotrwały bezobjawowy przebieg zakażenia HIV u większości pacjentów, liczba nowo wykrytych zakażeń zależy w dużej mierze od liczby wykonywanych testów. Tymczasem z różnych badań wynika, że tylko niespełna 10% Polaków kiedykolwiek sprawdziło swój status serologiczny. Dlatego przyjmuje się, że część osób żyjących z HIV nie została jeszcze zdiagnozowana. Według szacunków Europejskiego Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób, w naszej części kontynentu dotyczy to ok. 15 proc. osób z HIV[i]. Z tego płynie wniosek, że rzeczywista liczba zakażonych jest o kilka tysięcy wyższa niż pokazują statystyki Krajowego Centrum ds. AIDS. Wynika z nich, że w Polsce może być nawet 23 600 osób żyjących z HIV[ii].

– Wśród przypadków niezdiagnozowanych sporą część stanowią tzw. zakażenia zaawansowane, które są rozpoznawane bardzo późno, po 8-10 latach od zakażenia. Zjawisko to jest obecne we wszystkich krajach Europy. Ponad połowa tych przypadków dotyczy kobiet. Wśród późnych rozpoznań istotną grupę stanowią również osoby powyżej 50. roku życia – wyjaśniała dr n. med. Maria Jankowska.
– Oznacza to, że przez te 8-10 lat osoby nieświadome swojego zakażenia przenoszą na innych. Nie mówiąc o tym, że późne rozpoznanie, w pełnoobjawowym AIDS wiąże się z ryzykiem ciężkiej choroby i zgonu. Nie zawsze bowiem w takiej sytuacji udaje się nam pacjenta uratować, choć narzędzi mamy bardzo dużo i jest to znacznie bardziej korzystna sytuacja niż przed laty2.

Kto ma niewykrywalnego wirusa, ten nie zaraża

Co prawda zakażenia HIV nie można wyleczyć, ani też nie można usunąć wirusa z organizmu. Jednak dostępna terapia antyretrowirusowa (w skrócie ARV) – dziś najczęściej w postaci jednej tabletki dziennie – stosowana sumiennie, hamuje postęp choroby. W efekcie osoby z HIV mogą normalnie pracować, zakładać rodziny, mieć zdrowie dzieci i – co warto podkreślić – żyć tak samo długo jak osoby niezakażone[iii].

Aby tak się stało, terapia musi zostać rozpoczęta możliwie szybko po zakażeniu wirusem HIV, zanim liczba limfocytów CD4 spadnie do niskiego poziomu (komórki te są atakowane przez wirusa, a ich rola polega na zwalczaniu rozmaitych zakażeń[iv]). Im szybsza diagnoza i rozpoczęcie leczenia, tym lepsze są długoterminowe rokowania. Przykładowo, oczekiwana długość życia zakażonego mężczyzny
w wieku 35 lat, po roku stosowania terapii wynosi 70-72 lata, a przy wyższym poziomie limfocytów CD4 nawet 81 lat. Dla porównania, średnia długość życia mężczyzny niezakażonego, z ogółu populacji to 77 lat3.

– Celem terapii jest redukcja zachorowalności i śmiertelności, żeby ci pacjenci nie chorowali
i nie umierali na choroby związane z zakażeniem HIV. Ale celem jest również zapobieganie transmisji zakażenia. Ktoś kto jest leczony, nie zakaża – wyjaśniała dr n. med. Maria Jankowska.

Jak wykazały wieloośrodkowe badania, u 90% pacjentów, którzy są prawidłowo leczeni, ilość wirusa we krwi znajduje się poniżej poziomu zakaźności (czyli poniżej 200 kopii HIV RNA/ml). Z jednej strony oznacza to, że w ich własnych organizmach zmniejsza się aktywność HIV i jego szkodliwy wpływ na układ odpornościowy, co zabezpiecza przed rozwinięciem się AIDS. Z drugiej strony, osoby te przestają być źródłem zakażenia dla innych, a tym samym zmniejsza się ryzyko transmisji HIV wśród zdrowej populacji4.

Podsumowując, dostępność skutecznej terapii antyretrowirusowej zmieniła zakażenie HIV z infekcji śmiertelnej w przewlekłą. Niestety, dostępne dane epidemiologiczne wskazują, że pandemia COVID-19 zahamowała realizację strategii 90-90-90, Programu Narodów Zjednoczonych ds. Zwalczania HIV/AIDS (UNAIDS), zgodnie z którą do końca 2020 roku 90 proc. osób zakażonych wirusem HIV ma być świadomych swojego statusu serologicznego, 90 proc. pacjentów ma otrzymać terapię antyretrowirusową (ARV), a 90 proc. z nich uzyskać niewykrywalny poziom wirusa8.

***

Obchody Światowego Dnia AIDS są od ośmiu lat poprzedzone Europejskim Tygodniem Testowania, którego głównym celem jest zachęcenie większej liczby osób do sprawdzenia swojego statusu serologicznego w kierunku HIV. Punkty Konsultacyjno-Diagnostyczne działają we wszystkich województwach w Polsce (z uwzględnieniem obowiązujących aktualnie zasad reżimu sanitarnego),
a ich pełna lista jest dostępna na stronie krajowego Centrum ds. AIDS (https://aids.gov.pl/pkd/). Badanie w kierunku HIV można wykonać bez skierowania, bezpłatnie i anonimowo – po uprzednim telefonicznym umówieniu wizyty w punkcie9, a od niedawna także samodzielnie w domu (więcej informacji na ten temat na stronie Fundacji Edukacji Społecznej: www.fes.edu.pl).¹⁰

^{Maciej Biernacki}