Odra - temat rzeka

Na wystawie zaprezentowane zostaną zbiory fotografii przedstawiające żeglugę na Odrze, nadodrzańskie krajobrazy kulturowe oraz flis odrzański, który od wielu lat jest nieodłącznym elementem obchodów święta Odry. Uzupełnieniem prac Romana Hlawacza będą modele jednostek pływających pochodzących ze zbiorów Muzeum, począwszy od jednostek transportowych typu Odrzak i kutrów połowowych z dorzecza Odry, przez jednostki obsługujące pracę portu szczecińskiego - holowniki, jednostki pomocnicze i pilotowe, skończywszy na statkach pasażerskich Żeglugi Szczecińskiej. Zaprezentowany zostanie także model tratwy wykonanej przez flisaków z Ulanowa, na której grupa zapaleńców przepłynęła w 1992 roku Atlantyk.

ODRA – TEMAT RZEKA
Odra to jedna z głównych rzek Europy i druga najważniejsza rzeka Polski. Jest najdłuższą śródlądową drogą wodną w kraju. Odra była i jest inspiracją dla wielu twórców. Opolski artysta fotografik Roman Hlawacz od wielu lat utrwala na kliszy Odrę na całej jej długości. Dzięki temu powstała „kronika rzeki”, która jest piękną opowieścią o jej walorach przyrodniczych, ludziach pracujących na rzece, zabytkach techniki, miastach i miasteczkach nadodrzańskich. Wystawa składa się z trzech tematów: żeglugi na Odrze, Flisu Odrzańskiego i nadodrzańskich krajobrazów kulturowych. Uzupełnieniem prac Romana Hlawacza są modele jednostek pływających, począwszy od jednostek transportowych typu Odrzak i kutrów połowowych z dorzecza Odry, przez jednostki obsługujące pracę portu szczecińskiego – holowniki, jednostki pomocnicze i pilotowe, skończywszy na statkach pasażerskich Żeglugi Szczecińskiej. Prezentowany jest także model tratwy wykonanej przez flisaków z Ulanowa,
na której grupa zapaleńców przepłynęła Atlantyk.

ŻEGLUGA NA ODRZE
Historia śródlądowego transportu wodnego na Odrze sięga XII wieku, kiedy powstały pierwsze śluzy i jazy umożliwiające transport płodów rolnych i kopalin. Przełomowy okazał się 1819 rok, kiedy to w czeskim Bohuminie podpisano Protokół w sprawie Odry, który regulował zakres prac, jakie należało wykonać dla poprawienia bezpieczeństwa żeglugi. Z końcem XIX wieku wybudowano na górnej Odrze stopnie wodne – małą śluzę i jaz iglicowy, umożliwiające bezpieczną żeglugę przez większą część roku. Początek XX wieku to budowa dużych komór śluzowych, co umożliwiło żeglugę od portu Koźle do stopnia Rędzin we Wrocławiu. Koniec drugiej wojny światowej to przywrócenie żeglugi oraz transportu węgla do Wrocławia i dalej do Szczecina, miało to miejsce we wrześniu 1945 roku. Lata 50.–70. XX wieku to najlepszy okres w rozwoju żeglugi śródlądowej. Natomiast od lat 80. następuje stopniowa stagnacja i ograniczenie inwestycji w rozwój transportu rzecznego. Mimo że jest to najtańszy i najbardziej przyjazny środowisku rodzaj transportu, to do dziś nie znajduje on należytego miejsca w polskim systemie gospodarczym. Żegluga na Odrze przybliża historię i stan obecny Odrzańskiej Drogi Wodnej i ukazuje drzemiące w niej możliwości rozwoju.

FLIS ODRZAŃSKI
Od 23 lat najważniejszym wydarzeniem kulturowym odbywającym się w dolinie Odry – od jej górnego biegu – jest Flis Odrzański. Z prądem rzeki, tzw. samospławem, płyną jak w XVIII–XIX wieku tratwy zbudowane przez flisaków: tradycyjne szkuty i galary. Nie byłoby Flisu Odrzańskiego bez pomysłodawczyni dr Elżbiety Marszałek, której energia napędza całe przedsięwzięcie. Uczestnikiem flisu jest też od kilku lat Roman Hlawacz. Artysta utrwalił na kliszy nie tylko oblicze krajobrazowe,
ale też kulturowe, przemijające wraz z kolejnymi pokoleniami mieszkańców terenów nadodrzańskich.

NADODRZAŃSKIE KRAJOBRAZY KULTUROWE
Odra i krajobrazy nadodrzańskie to atrakcyjne regiony geograficzne, przez które przepływa rzeka. Zróżnicowanie ukształtowania terenu, różne rodzaje gleb, bogata szata roślinna, gęsta sieć rzeczna są wdzięcznym tłem i twórczym tworzywem dla artystów. Na warunki naturalne z biegiem czasu nałożyły się uwarunkowania historyczno-geograficzne, polityczne i społeczno-kulturowe, które w znacznym stopniu zdecydowały o przekształceniu krajobrazów naturalnych w kulturowe.
Odra przepływa przez historyczne regiony, których dzieje wiążą się ze zmianami przynależności państwowej. Od wczesnego średniowiecza rzeka i jej dorzecze lokowało się w historii Śląska, Dolnych Łużyc, Nowej Marchii i Pomorza Zachodniego, gdzie miały miejsce walki o sukcesję sąsiadujących ze sobą państw, co sprawia, że w wielu miejscach można znaleźć liczne historyczne ślady tamtych dni.

Kuratorzy: Leszek Kocela, Roman Hlawacz

Organizator: Muzeum Narodowe w Szczecinie